ΜΙΑ ΔΙΠΛΗ ΔΙΑΛΕΞΗ ΚΑΙ ΔΥΟ ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

1.

ΕΙΑ: ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ & ΔΙΑΛΟΓΟΙ: CLAUDIO CONENNA /

 ΕΛΕΝΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ & ΠΑΝΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ

2Α

ΗΜΕΡΙΔΑ: ΤΑΣΟΣ ΜΠΙΡΗΣ / ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ- ΣΗΜΑΔΙΑ 

ΣΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ

2Β

KENNETH FRAMPTON: “ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ”

****************

1.

ΕΙΑ: ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ & ΔΙΑΛΟΓΟΙ: CLAUDIO CONENNA & ΕΛΕΝΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ, ΠΑΝΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ

© ΕΙΑ/Στέλιος Νίκας

Δύο ενδιαφέρουσες διαλέξεις που τις χαρακτηρίζει μια έντονη διαφορετικότητα, όπως επιβεβαιώθηκε και από τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις που ακολούθησαν, παρακολούθησα την Τρίτη 30 Ιανουαρίου 2024, στο Μουσείο Μπενάκη / Κτίριο οδού Πειραιώς, στο πλαίσιο του 20ου κύκλου Διαλέξεων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων που οργανώνει το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ, με τίτλο Διαλέξεις και Διάλογοι 02. Δυστυχώς, λόγω κυκλοφοριακής συμφόρησης έφτασα καθυστερημένος στην εκδήλωση και δεν κατάφερα να παρακολουθήσω παρά ένα μικρό μέρος της πρώτης παρουσίασης με τίτλο NOWHERE / NOW-HERE, του Claudio Connena, που είναι καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ. 

Claudio Connena

Δεν κατάφερα ούτε καν να φωτογραφίσω κάποια από τα τελευταία έργα του που πρόλαβα να δω. Έργα που μου έδωσαν την εντύπωση ενός ελεύθερου συνθέτη, που ανάλογα με το είδος και την θέση του έργου καθώς και τις επιρροές του από τον διεθνή και ελληνικό αρχιτεκτονικό χώρο, χαρακτηρίζονται από μια έντονη διαφορετικότητα και παράλληλα από μια τόλμη με απρόσμενες, ετερόκλητες αρχιτεκτονικές χειρονομίες.

Έργα που ο Connena, παρουσίασε όρθιος, με μια συνεχή κινητικότητα και μια εκφραστική στάση σώματος, σε αντίθεση με την παρουσίαση που ακολούθησε.

Πάνος Εξαρχόπουλος και  Ελένη Αμερικάνου: "ΕΡΓΑ ΚΑΙ "ΠΑΡΕΡΓΑ"

Ο Πάνος Εξαρχόπουλος και η Ελένη Αμερικάνου, διδάσκοντες και οι δύο στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΔΠΘ στην Ξάνθη, διατηρώντας παράλληλα και αρχιτεκτονικό γραφείο,  παρέμειναν στις θέσεις τους και με μια νηφαλιότητα μας παρουσίασαν το αρχιτεκτονικό και διδακτικό τους  έργο, που χαρακτηρίζεται από μια υπέρμετρη συνέπεια  ή ίσως θα έλεγα μία πειθαρχία σε ένα ορθολογισμό, υποταγμένο στον ελληνικό μοντερνισμό. Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν τα πολύ σημαντικά Αρχεία που έχουν συγκροτήσει ως «Πάρεργα» τόσο για τα κτίρια του μεσοπολέμου όσα και για τα κτίρια με τις επίτοιχες εικαστικές επεμβάσεις, καθώς και  οι ανήσυχες και εκφραστικές  προσωπικές αναζητήσεις του Πάνου με τα «Φανταστικά Τετράδια»  και  την ζωγραφική. 

Παραθέτω στην συνέχεια ενδεικτικό φωτογραφικό υλικό που κατέγραψα από δύσκολη οπτική γωνία, με σύντομα διευκρινιστικά σχόλια.

Από τις επιρροές τους από τα έργα του Γιάννη Λιάπη και του Τάκη Ζενέτου, ως την διπλωματική τους εργασία.

Ακολούθησαν επιλογές από κτιριακά έργα:

Παρουσιάστηκαν και αναλύθηκαν πολυκατοικίες, διπλοκατοικίες σε διαφορετικά περιβάλλοντα και με διαφορετικές τυπολογίες, τόσο στα προάστια της Αθήνας όσο και στην επαρχία, καθώς και κτίρια γραφείων.

Έργα προσηλωμένα σε έναν ιδιότυπο μοντερνισμό που υπακούουν σε σαφείς και συγκεκριμένες αρχές, παρουσιασμένα με έγχρωμα προσεγμένα σχέδια, αξονομετρικά και προσεγμένες μακέτες εργασίας. 

Πολυκατοικία στα Εξάρχεια

Ξεχώρισε η επισκευή προσθήκη και διαρρύθμιση υπάρχοντος κτιρίου σε κέντρο νεότητας του Δήμου Νέας Χαλκηδόνας.

Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί εξασφάλισαν στους μελετητές, όπως τόνισαν, την δυνατότητα να προσεγγίσουν πολυσύνθετα σημαντικά αρχιτεκτονικά θέματα με δημόσιο χαρακτήρα, και να αντιμετωπίσουν ποικίλα κτιριολογικά προγράμματα με ιδιαίτερες απαιτήσεις προτείνοντας συνθέσεις με τις οποίες επεδίωξαν να αποδώσουν τον δημόσιο χαρακτήρα, την ένταξη στο περιβάλλον, την έκφραση της λειτουργείας την ανοιχτότητα και δεκτικότητα των χώρων.

Μας παρουσίασαν: 

Τα κεντρικά γραφεία του ΤΣΜΕΔΕ Β΄βραβείο

Το Δημαρχιακό Μέγαρο Αγρινίου Β΄βραβείο,

Το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών Δ΄βραβείο,

Το Διεθνές πολιτιστικό Κέντρο στο Λιτόχωρο Πιερίας.

Ακολούθησαν οι διαμορφώσεις εσωτερικών χώρων. Εκτός από εσωτερικά κατοικιών παρουσιάστηκαν και εκθέσεις αρχιτεκτονικής όπως αυτή με τίτλο  "Τάσος & Δημήτρης Μπίρης: Αρχιτεκτονική. Το Αμφίδρομο πέρασμα ανάμεσα στην εφαρμογή και την διδασκαλία" που πραγματοποιήθηκε  στο Μουσείο Μπενάκη.

Ως διδάσκοντες και οι δύο στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής στην Ξάνθη επεδίωξαν να μας αναλύσουν την σχέση ανάμεσα στην διδασκαλία που έλαβαν, την αρχιτεκτονική εφαρμογή και τον διδακτικό τους λόγο και παράλληλα αναφέρθηκαν στον ρόλο των μέσων αναπαράστασης στην εφαρμογή και την διδασκαλία, αντιστεκόμενοι στην τελειότητα και ομοιογένεια των ηλεκτρονικά παραγόμενων εικόνων και σχεδίων, παραμένοντας πιστοί στα παραδοσιακά μέσα αναπαράστασης με χειροποίητα σκίτσα σχέδια και μακέτες.

«ΠΑΡΕΡΓΑ»

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει μια ποικιλία δραστηριοτήτων συμπληρωματικών με την αρχιτεκτονική που απασχολούν τους ομιλητές. Ενασχολήσεις που συμπληρώνουν και συνεισφέρουν στα βασικά πεδία της διδασκαλίας και της εφαρμογής της αρχιτεκτονικής.

Εξαιρετικά σημαντική είναι η έρευνα και καταγραφή μοντέρνων κτιρίων του μεσοπολέμου, αναζητώντας ταυτόχρονα στοιχεία και υλικό για την τεκμηρίωσή τους, με αποτέλεσμα την συγκρότηση ενός εκτεταμένου φωτογραφικού αρχείου με έργα 232 αρχιτεκτόνων και πολιτικών μηχανικών, παράλληλα με έργα ανώνυμων, ταξινομημένα κατά περιοχές. Ένα πολύτιμο ανοιχτό αρχείο που συμπληρώνεται συνεχώς και περιλαμβάνει πολλά αξιόλογα κτίρια που έχουν ήδη κατεδαφιστεί. Η προσπάθεια αυτή ενισχύεται και με την συνεργασία και με το ελληνικό docomomo.

Παράλληλα, με αφορμή την εικαστική δουλειά πάνω σε κτίρια,  σε συνεργασία με αρχιτέκτονες, του ζωγράφου και χαράκτη και καθηγητή στην ΑΣΚΤ Θανάση Εξαρχόπουλου πατέρα του ομιλητή, έχει συγκροτηθεί ένα ακόμη Αρχείο 160 κτιρίων, ενώ άλλα 150 είναι προς επεξεργασία   με  εικαστικές παρεμβάσεις σε κτίρια κυρίως πολυκατοικιών που ανθούν την δεκαετία του ΄60, μέσα από την συνεργασία αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών όπως η Γκόλαντα, ο Γιάννης Μόραλης,  ο Μυταράς, ο Κοσμάς Ξενάκης, ο Δημήτρης Αρμακόλας, ο Πάνος Βαλσαμάκης, η Ελένη Βερναρδάκη, ο Ηλίας Παπαγιαννόπουλος, και άλλοι. Για περισσότερα σχετικά με το θέμα εδώ.

Ακολούθησαν οι ιδιοκατασκευές (σχεδιασμός επίπλων κλπ.) 

ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ 

Στην συνέχεια ο Πάνος Εξαρχόπουλος αναφέρθηκε στα προσωπικά του  «φανταστικά τετράδια» που καταγράφει αδιακόπως από τα φοιτητικά του χρόνια. Αμέτρητα καλοσχεδιασμένα σκίτσα φανταστικών κτιρίων, που δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ, με τολμηρές αρχιτεκτονικές χειρονομίες και μία ελευθερία στην σύνθεση, που ο ίδιος δεν τόλμησε να εντάξει στο πραγματοποιημένο τους έργο, συνεπείς όπως δήλωσαν  σε ένα  συγκρατημένο  ορθολογιστικό μοντερνισμό. Κτίρια σε διάφορες εκδοχές και σε ποικίλα περιβάλλοντα με ενδιαφέρουσα εκφραστική γραφή που διαθέτουν την φρεσκάδα του αυθόρμητου ατελούς αλλά εκφραστικού σκίτσου. 

Την γοητεία αυτής της ενασχόλησης συμπληρώνουν και οι ζωγραφικές απόπειρες, που επίσης κινούνται σε μία ελεύθερη διατύπωση σχημάτων και χρωμάτων, πάντα σε συσχετισμό με την αρχιτεκτονική.

Ακολούθησε συζήτηση που άνοιξε εκ μέρους του Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής ο Τάσος Κωτσιόπουλος, και ακολούθησαν ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις από τον Ανδρέα Γιακουμακάτο τον Τάσο Μπίρη, τον Μιχάλη Μανιδάκη και άλλους .

 

Τάσος Κωτσιόπουλος

Τάσος Μπίρης

2Α

ΗΜΕΡΙΔΑ: ΤΑΣΟΣ ΜΠΙΡΗΣ 

 

ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ- ΣΗΜΑΔΙΑ 

ΣΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ 

ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ

«Ένα βιβλίο για τον αρχιτέκτονα -δάσκαλο» γράφει στο εξώφυλλο της νέας έκδοσης, που συνοψίζει την Ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη, το Σάββατο 14 Μαΐου 2022, με τίτλο: «ΤΑΣΟΣ ΜΠΙΡΗΣ: 50 χρόνια - σημάδια στο συλλογικό αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι», που οργάνωσαν η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ και το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής.

Ομιλητές: Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Σταύρος Γυφτόπουλος συντονιστής, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, | Μαριάννα Γιαννάτου, Γιάννης Αθανασόπουλος, Γιώργος Αγγελής, |Τάσος Κωτσιόπουλος συντονιστής, Ανδρέας Γιακουμακάτος, Γιάννης Γιαννούτσος, | Σοφία Τσιράκη, Τάσης Παπαϊωάννου, Νίκος Σκουτέλης προεδρεύων της συζήτησης

Μία ημερίδα που παρουσιάστηκε σε αυτό το blog εδώ και στην οποία συμμετείχαν σε δύο ενότητες (πρωϊνή και απογευματινή), οι ανωτέρω εικονιζόμενοι ομιλητές.

Ένα κομψό και καλοσχεδιασμένο βιβλίο, από τις εκδόσεις ΚΑΠΟΝ, που περιλαμβάνει όλες τις εισηγήσεις με μία πλούσια εικονογράφηση με φωτογραφικό υλικό και σχέδια κυρίως των έργων του τιμώμενου. 

Το μεγάλο ενδιαφέρον αυτού του τόμου είναι εκτός των άλλων, η συλλογή των χαρισματικών σκίτσων του Τάσου Μπίρη, που χαρακτηρίζονται από μια ενιαία γραφή και εκφραστικότητα και ίσως είναι η πρώτη φορά που τα βρίσκουμε όλα μαζί δημοσιευμένα, κυρίως προοπτικά έργων…

…αλλά και σκίτσων αρχιτεκτόνων δασκάλων της Σύνθεσης: ρωμαλέες ή εκρηκτικές ή μελίρρυτες ή διαλεκτικές ή στοχαστικές.

  

 

Έκπληξη επίσης αποτελούν οι φωτογραφίες που αποκαλύπτει η Σοφία Τσιράκη με μία σειρά χειροποίητων έργων, "ενός αμφίσημου ρασιοναλιστή, ταυτοχρόνως και μυστικιστή, ενός (αγνώστου στο ευρύ κοινό) Μπίρη".

Εικ. 9 Κορνίζα καθρέφτη από χυτό αρείχαλκο, δώρο στον Δημήτρη Μπίρη από τον αδελφό του (1969)

Εικ. 11. Λεπτομέρεια από την παράσταση του ζωδίου του Τοξότη (To ζώδιο του Δημήτρη Μπίρη)

Εικ. 12. Χειροποίητα διακοσμητικά στοιχεία από σφυρήλατα λεπτά φύλλα ορείχαλκου

Την Δευτέρα 19 Φεβρουαρίου, στις 7:00 μ.μ., στο cafe του Μουσείου Μπενάκη (Πειραιώς 138), θα πραγματοποιηθεί συζήτηση με αφορμή την παρουσίαση του νέου αυτού βιβλίου.

Ομιλητές: η εκδότρια Ραχήλ Μισδραχή Καπόν και οι καθηγητές Ελένη Αμερικάνου, Γιάννης Αίσωπος, Λεωνίδας Κουτσουμπός και Γιώργος Παπαγιαννόπουλος. Θα συντονίσει ο Τάσος Κωτσιόπουλος.

2Β

KENNETH FRAMPTON: “ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ”

Προς μία παγκόσμια ιστορία του μοντέρνου, με πρόσθετες αναφορές στην ελληνική αρχιτεκτονική

Ένας σημαντικός εκδοτικός άθλος, ένας ελκυστικός τόμος 670 σελίδων, ήρθε στα χέρια μου, αποτέλεσμα μιας προσπάθειας του ιστορικού εκδοτικού οίκου ΘΕΜΕΛΙΟ και δύο σημαντικών ερευνητών στο χώρο της αρχιτεκτονικής, της Αιμιλίας Αθανασίου και του Σταύρου Αλιφραγκή που έχει δώσει εξαιρετικά δείγματα γραφής θεωρητικών προσεγγίσεων και συμμετοχών σε συνέδρια και διδασκαλίες επί πολλά χρόνια και είναι από τους ανθρώπους που θα μπορούσε να συμβάλλει σημαντικά στους χώρους των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων. Αυτή την φορά οι δύο ερευνητές ανέλαβαν να μεταφράσουν και να επιμεληθούν την 5η εμπλουτισμένη έκδοση της μελέτης του Kenneth Frampton με τίτλο «Μοντέρνα Αρχιτεκτονική Κριτική Ιστορία». Μιας μελέτης, που εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, πάλι από τις εκδόσεις Θεμέλιο το 1987, μέσα από την πρωτότυπη έκδοση του 1985, που μετέφρασαν τότε οι αρχιτέκτονες Θόδωρος Ανδρουλάκης και Μαρία Παγκάλου, με την επιστημονική επιμέλεια του Ανδρέα Κούρκουλα. Μία ιστορική πλέον έκδοση με το χαρακτηριστικό κροκί εξώφυλλο με το ανάγλυφο του Modulor του Le Corbusier από την Unite d’Habitation της Μασσαλίας.

Η πρώτη έκδοση του 1987

Το 2009 θα ακολουθήσει η μετάφραση της αναθεωρημένης αγγλικής έκδοσης του 2009, διατηρώντας της αρχική τριμερή δομή της.

Μία δομή που  τροποποιείται στην νέα αναθεωρημένη αγγλική έκδοση του 2020 από τον εκδοτικό οίκο Thames & Hudson, η 5η κατά σειρά, που εκδίδεται σήμερα από το ΘΕΜΕΛΙΟ, εξήντα χρόνια από την ίδρυσή του και ενενήντα χρόνια από το CIAM IV. Στην νέα αυτή έκδοση  έχει προστεθεί σχεδόν άλλο μισό βιβλίο, σε σχέση με την πρώτη, με στόχο του Frampton να παρουσιάσει μια παγκόσμια ιστορία του μοντέρνου, να ξεπεράσει την αρχική ευρωκεντρική και βορειοαμερικανική αφήγηση και να μιλήσει για τις «πυκνώσεις μοντέρνας κουλτούρας σε όλο τον κόσμο», όπως ό ίδιος σημειώνει.

Προστίθεται έτσι ένα τέταρτο μέρος με τίτλο «Η αρχιτεκτονική στην εποχή της Παγκοσμιοποίησης», μια συνεκτική ιστορική αφήγηση για την εξέλιξη της μοντέρνας αρχιτεκτονικής σε παγκόσμια κλίμακα, όπως στην Νότια Αμερική, την Αφρική, την Μέση Ανατολή, την Ασία και την Ωκεανία. Παράλληλα στην αρχική έκδοση έχει προσθέσει ενδιαφέρουσες συμπληρώσεις, όπως ένα κεφάλαιο για την Τσεχοσλοβακία και ένα κεφάλαιο για την Γαλλία. Επίσης σημαντική είναι η νέα αναφορά για την Ελλάδα.

Στην έκδοση του 1987 αλλά και στην σημερινή,  πέρα από τις εγκωμιαστικές αναφορές στην αστική αθηναϊκή πολυκατοικία, ξεχωρίζει το κεφάλαιο περί «κριτικού τοπικισμού» και οι σύντομες αναφορές στους Στάμο Παπαδάκη, Ιωάννη Δεσποτόπουλο, Δημήτρη Πικιώνη, Άρη Κωνσταντινίδη και στους Δημήτρη και Σουζάνα Αντωνακάκη του Αtelie 66.

Από το πρόσθετο κεφάλαιο για την Ελλάδα

Στην νέα έκδοση, στο πρόσθετο κεφάλαιο για την Ελλάδα, ομιλεί περί «ελληνικής μοντέρνας αρχιτεκτονικής» και στην προσπάθεια να συσχετίζεται με μία έκφανση της τοπικής παράδοσης, με πρωτοπόρο την Δημήτρη Πικιώνη, αναφερόμενος αναλυτικά σε σημαντικές ιστορικές περιόδους και πολιτικές εναλλαγές, που καθόρισαν τις εξελίξεις.

Παράλληλα μνημονεύονται έργα του Νίκου Μητσάκη, του Πάτροκλου Καραντινού, του Κυριάκου Παναγιωτάκου, αλλά και του Νίκου Βαλσαμάκη, του Κωσταντίνου Δοξιάδη, του Άρη Κωνσταντινίδη, του Τάκη Ζενέτου ακόμη και του Κυριάκου Κρόκου και της Αγνής Κουβελά, καταλήγοντας με μια σύντομη αναφορά στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, στο πλαίσιο πάντα  ενός «τοπικού μοντερνισμού», όπως ο ίδιος σχολιάζει.

Μια έκδοση που παρά το μεγάλο μέγεθος, ξεχωρίζει ακόμη και σαν αντικείμενο, με ικανό μέγεθος και ενδιαφέρουσες αναλογίες των διαστάσεων, με ένα «καθαρό» και δυνατό εξώφυλλο και εξαιρετική εκτύπωση σχεδίων, φωτογραφιών και κειμένων, που ελέγχθηκαν προσεκτικά από τους επιμελητές και μεταφράστηκαν σε καλά και απλά ελληνικά χωρίς λεκτικές ακρότητες.

Μία ελκυστική έκδοση, που με το λιτό και απέριττο layout και την καλή σχέση κειμένου εικόνας, εμπνέει για διάβασμα και ήδη μπήκε στο πρόγραμμα «Εύδοξος», οπότε θα διανέμεται στους φοιτητές ως ένα πολύτιμο εγχειρίδιο για την ιστορία της αρχιτεκτονικής. Ένας μεγάλος άθλος βέβαια και του Kenneth Frampton, ο οποίος έχει το χάρισμα να διαβάζει κείμενα και κτίρια, που είναι σήμερα 94 ετών και πλέον ζει ήσυχα στην Αγγλία.

Kenneth Frampton, φωτο Alex Fradkin

Αναμένεται σύντομα η ανακοίνωση της παρουσίασης του βιβλίου στις αρχές Μαρτίου.

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση